MEN wydał dziesiątki milionów złotych na program „Cyfrowa Szkoła”, do 2020 roku planuje nań przeznaczyć, bagatela, 4,3 miliarda (co i tak nie wystarczy), w 2015 roku pojawi się w szkołach kilkadziesiąt e-podręczników…

Entuzjaści cyfryzacji komputeryzują szkoły na potęgę, wygłaszając przy tym maksymy w rodzaju: „Od szerszego wykorzystywania w szkołach technologii nie da się uciec, jeśli myślimy o uczniu w centrum procesów nauczania i zwiększaniu jego motywacji do nauki” (prawda, że piękne zdanie?). Wtóruje im podsekretarz stanu w MEN: „Program [„Cyfrowa Szkoła”] obudził w szkołach, nauczycielach, dzieciach i rodzicach wiele wartości dodanych” (też niczego sobie zdanko: program obudził, w dodatku obudził wartości dodane – cóż to, u licha? – kogo wreszcie ma na myśli pani wiceminister, mówiąc o szkołach, skoro jednym tchem wymienia też nauczycieli i dzieci?).

Porzucam drobne złośliwości; już niedługo zmyślna aplikacja wygładzi każde przemówienie. Technologia to przyszłość. Czemu więc chcę zawracać kijem Wisłę?

Nie chcę, wziąłem Państwa pod włos. Ale tylko trochę. Powiedzmy: pod włosek. Przeniesiemy się teraz bowiem do Doliny Krzemowej w Kalifornii. Niezorientowanym wyjaśniam: jest to amerykańskie, a zarazem światowe centrum badawczo-przemysłowe tzw. wysokich technologii (hi-tec). Mieszczą się tam główne ośrodki takich firm jak Apple, Ebay, Google, Hewlett-Packard, Intel, Pixar, Yahoo itd.

Nie będziemy jednak krążyć po niezliczonych instytutach badawczych Doliny Krzemowej. Zajrzymy raczej do szkoły, do której posyłają swoje dzieci niektórzy z najwybitniejszych (i najlepiej zarabiających) informatyków świata.

W szkole tej nie znajdziemy ani jednego… komputera czy tabletu. Są natomiast zwykłe tablice, kreda, zeszyty, papierowe podręczniki i encyklopedie na półkach.

Uczniowie poznają ułamki, krojąc jabłka na cząstki. Uprawiają szkolny ogród, a także… robią skarpety na drutach. Zdaniem nauczycieli czynność ta służy nauce odwzorowywania oraz rozwiązywania problemów, rozwija umiejętności matematyczne i koordynację ruchową.

Tak wygląda szkoła waldorfska w Los Altos, jedna z trzech takich szkół w Dolinie Krzemowej (1). Jej założenia opierają się na pedagogice twórcy antropozofii, Rudolfa Steinera. I choć poglądy Steinera nie wszystkim przypadną do gustu (mnie na przykład nie), to warto zadać sobie pytanie: dlaczego trzy czwarte uczniów szkoły w Los Altos stanowią dzieci komputerowych maniaków, którzy chcą płacić 20 500 dolarów rocznie za szkołę podstawową i 27 800 dolarów za średnią właśnie dlatego, że nie ma w nich komputerów? (Edukacja państwowa na poziomie podstawowym i średnim jest w USA bezpłatna).

Szkoła waldorfska uczy przez działanie: zabawę, grę na instrumentach, sadzenie roślin, wystawianie sztuk teatralnych, rzeźbienie… Stara się zafascynować uczniów prawdziwym, nie wirtualnym światem. Kładzie nacisk na rozwiązywanie problemów, kontakty międzyludzkie, rozwój osobowości – a nie na kształcenie umiejętności potrzebnych akurat na rynku pracy. Przecież ten gwałtownie się zmienia; co zrobi 40-latek, którego umiejętności przestaną być potrzebne?

Nauczyciele z Los Altos uważają, że ich wychowankowie poradzą sobie z taką sytuacją. Zdaniem rodziców o jakości szkoły decyduje zaangażowanie ze strony nauczycieli – i to wybitnych nauczycieli, którzy nawiązują kontakt z dziećmi i prowadzą ciekawe lekcje. Po co się spieszyć z informatyką? Jeden z ojców wyjaśnia: „ W Google i wszystkich innych firmach robimy odmóżdżoną technologię, tak łatwą w użyciu, jak się tylko da. Nie wiem, czemu dzieciaki nie miałyby jej rozpracować, kiedy podrosną”.

Trudno powiedzieć, jak uczniowie tej szkoły wypadliby w testach PISA, ponieważ nie biorą w nich udziału (nauczyciele nie przygotowują uczniów do rozwiązywania testów). Weźmy zatem kraj przodujący w testowych rankingach: Finlandię. Od kilku lat ciągną do niej pielgrzymki nauczycieli z całego świata, by zrozumieć: jak Finowie to zrobili?

Amerykanie byli nieco rozczarowani. „Największą niespodzianką w szkołach Finlandii jest brak technologii. <Nie widziałem ani jednego ucznia z laptopem>” – stwierdził uczestnik amerykańskiej delegacji. (2) W szkołach są co prawda komputery, ale to nie one zadecydowały o sukcesie fińskiej edukacji (o czym jeszcze napiszę).

Wróćmy nad Wisłę. Nie jestem przeciwnikiem nowych technologii. Przeciwnie, korzystam z nich sam, korzystają moje dzieci. Niepokoi mnie jednak wiara w cudowne skutki cyfryzacji szkoły. Wiara – bo nie potwierdzają jej żadne rzetelne badania. Przeciwnie, coraz więcej naukowców zwraca uwagę na szkodliwość ślęczenia dzieci przed komputerem i słabą przyswajalność informacji wyświetlanej na monitorze.

Nie ukrywajmy: szkoły są wielkim rynkiem zbytu dla firm elektronicznych i informatycznych. Nic dziwnego, że pragną one „zwiększyć motywację ucznia do nauki” gadżetami hi-tec. Może jednak – zanim wydamy na nie miliardy złotych – zastanowimy się, ile i do czego ich tak naprawdę potrzebujemy?

PS. Wszystkim znającym choć trochę angielski gorąco polecam 17-minutowy film o szkole w Los Altos – jako inspirację do własnej refleksji nad celem, sensem i sposobami nauczania (3). Jeśli ktoś woli krótszy i bezstronny materiał, znajdzie go w wiadomościach CBS (4).

1 A Silicon Valley School That Doesn’t Compute
2 Finland is #1!
3 Preparing for Life
4 The Early Show – Silicon Valley school: No computers in classrooms

Tomasz Małkowski