„Pożegnania kilka słów,
Pitagoras, bądźcie zdrów,
do widzenia wam canto, cantare”.

popularna niegdyś piosenka przedwakacyjna
słowa: Ludwik Jerzy Kern

„Życzę wam zdrowych i bezpiecznych wakacji, żebyście wrócili do szkoły wypoczęci i pełni zapału do nauki”. Wszyscy składamy tego typu konwencjonalne życzenia lub otrzymujemy je w dniu pożegnania ze szkołą u progu WAKACJI. Wypowiadając je lub ich słuchając, odczuwamy ulgę, że rok szkolny wreszcie się kończy i będzie można się zresetować. Kiedy byłem uczniem, powakacyjny zapał starczał mi na dwa początkowe tygodnie września, od kiedy jestem nauczycielem… na nieco dłużej.

Wydaje się oczywiste, że od tego, jak młodzież spędzi te wyczekane 9 tygodni wolnego od szkoły, zależą ich dalsze postępy. Co zrobić, żeby – niczego nie tracąc z wakacyjnej swobody i nie myśląc o nauce – nasi uczniowie mogli przygotować się do wyzwań czekających na nich w kolejnych semestrach? Proponuję, oprócz dobrych życzeń i przestróg przed skutkami nadmiernej beztroski w górach i nad wodą, dać uczniom (i sobie) kilka wskazówek. Jeśli się wszyscy do nich zastosujemy, gwarantuję, że we wrześniu nie będziemy musieli narzekać na trudności związane z rozkręcaniem na nowo procesu nauczania.

Przekonujmy i radźmy uczniom, że warto:

• doświadczać i poznawać świat indywidualnie, z osobistego punktu widzenia; świat składa się z miejsc zachęcających do samodzielnego uważnego poznawania; towarzystwo innych może pomóc;
• uczyć się koncentracji i rozpraszania w odpowiednich momentach i proporcjach; dobrze wszystkim zrobi codzienne ćwiczenie survivalowe polegające na daniu sobie rady przez co najmniej dwie godziny bez smartfonu (czy też innego urządzenia z internetem);
• rozwiązywać klasyczne zagadki; systematyczny trening mózgu polegający na rozwiązywaniu łamigłówek jest jak trening na siłowni przed zawodami sportowymi; łamigłówki to problemy niewymagające wiedzy szkolnej, a zadania szkolne to łamigłówki, które wymagają tej wiedzy;
• spać po 7–8 godzin każdej nocy; regularność i jakość snu mają decydujący wpływ na rezultaty uczenia się, zdrowie i długość życia, nawet podczas weekendów i na wakacjach; śpiąc krótko, nie wydłużamy sobie życia na jawie, tylko je skracamy;
• ograniczać przyswajanie słodkich substancji o dowolnej konsystencji; trzeba jeść owoce, warzywa oraz potrawy nieobciążające żołądka; odpowiednio ukształtowana sylwetka sprzyja sprawności fizycznej, szybkości, zwinności i odporności na wysiłek, a to są także własności umysłu przyswajającego wiedzę;
• wierzyć w siebie i dbać o sukcesy w realizacji rozsądnych planów i zadań; odczuwanie satysfakcji wpływa na zdolności do pokonywania trudności i podejmowanie kolejnych wyzwań;
• odczuwać wdzięczność; pozytywne myślenie o innych wzmacnia koncentrację i poprawia nastawienie do podejmowania obowiązków; nawyk złorzeczenia i narzekania demotywuje;
• dziwić się; zdziwienie to stan zaskoczenia, który zmusza do stawiania pytań i uczy dociekania przyczyn i związków – to początek uczenia się nowych rzeczy; umiejętność ta przychodzi z wiekiem i wymaga ćwiczeń od wczesnych lat życia;
• pisać notatki/pamiętnik; opisywać własnymi słowami; naśladując innych, ale samodzielnie dobierając słowa i tematy; opisywanie najważniejszych wydarzeń każdego dnia pozwala utrwalać doświadczenia i pomaga wyciągać z nich wnioski oraz planować kolejne przedsięwzięcia i przygody;
• budować poczucie pewności, ale też ograniczeń swoich przekonań dzięki sprawdzaniu poprawności rozumowania i zgodności wniosków z faktami; dążenie do logicznego wiązania ze sobą elementów wywodu i umiejętność uzasadniania jest niezbędna podczas rozwiązywania wszelkich zadań.

Przyzwyczailiśmy się uznawać za początek roku szkolnego pierwszy dzień nauki we wrześniu. A może byłoby lepiej uważać za taki początek pierwszy dzień wakacji albo którąś z dat niedługo po nim. To prawda, że uczniowie zasłużyli na wolne i po trudach ostatnich dziesięciu miesięcy należy się im odpoczynek od szkoły. Od szkoły – być może tak, od uczenia się i rozwoju – na pewno nie.

Jako dorośli, odpowiedzialni za efekty naszej pracy, zachęcający swoich podopiecznych do samodzielności, namawiajmy ich także do tego, by spędzali swój czas wolny pożytecznie, czyli tak, aby ciesząc się pewną swobodą, oczywistą podczas wypoczynku, mogli się dobrze przygotować na trudności i wyzwania szkolnych miesięcy.

Marek Pisarski