… a często nie mówimy. Wiem, wchodzę na teren grząski i wciąż nierozminowany. Na szczęście jakie takie doświadczenie w chodzeniu po polach minowych mam, w końcu od lat piszę podręczniki do historii. I nieraz zazdroszczę matematykom. Do rzeczy jednak.

Komuniści przez lata zohydzali powstanie warszawskie, toteż nikt przyzwoity nie chciał się przyłączyć do ich chóru. Dziś dla wielu środowisk sierpniowy zryw to świętość narodowa. Kto myśli inaczej, ten nie jest prawdziwym patriotą.

Nie będę zaglądał do głów ludzi z owych środowisk. Ich prawo mieć takie, a nie inne poglądy. Jednakże, jeśli są nauczycielami historii, winni powiedzieć młodym ludziom: są też krytycy powstania. Miało ono swoich przeciwników już 70 lat temu – i wcale nie byli nimi komuniści. Trudno nazwać komunistą generała Andersa.

Wierzę, że nauczyciele, niezależnie od osobistych poglądów, mówią uczniom o różnych ocenach powstania. Przejdę zatem do tego, o czym wspomina się rzadko lub nie wspomina wcale.

Przywódcy powstania warszawskiego zamierzali wyzwolić stolicę i powitać Armię Czerwoną jako gospodarze. Uważali, że Stalin będzie musiał „albo uznać nas, albo siłą złamać na oczach świata”.

Powiedzmy uczniom jasno, bo chyba nie mówimy: pierwsza ewentualność nie wchodziła w grę, z czego dowództwo powinno było zdawać sobie sprawę (w Warszawie wiedziano o aresztowaniach AK-owców na wschodzie). Druga ewentualność oznaczała katastrofę mimo – uwaga! – wygranego powstania. Po co więc ono było?

Pozostają „oczy świata”, które przejrzałyby perfidię sowieckiego dyktatora, co w ten czy inny sposób pomogłoby Polsce. Ciśnie się na usta pytanie: Naiwność to jeszcze czy-li już głupota? „Świat się dowiedział, nic nie powiedział” – że zacytuję z „Ballady o Janku Wiśniewskim” – jest zdaniem trafnie charakteryzującym politykę międzynarodową w każdych czasach. Prowadzą ją zwykle ludzie, którzy twardo stąpają po ziemi, skrupulatnie liczą zyski i straty i w swej masie nie należą do najtęższych intelektów naszego globu. Czasem mają nieszczęście natknąć się na wybitnego przeciwnika, takiego jak Stalin właśnie. W 1945 roku dostał prawie wszystko, czego chciał. Nasze szczęście, że nie zamarzyła mu się 17. republika nad Wisłą.

Mówimy uczniom: „Zachód nas zdradził”. Prawda. Dodajmy jednak: Zachód myślał o swoich interesach, tak jak Polska myślała o swoich. W 1938 roku odebrała Czechosłowacji Zaolzie. Chwila sprzyjała, Hitler odkrajał właśnie Czechom „Sudetenland”. Szczyt głupoty naszych przodków – pomijając etyczną stronę zagadnienia.

Wyjaśnijmy uczniom: każde państwo ma swoje żywotne interesy. Bywa, że zmieniają się one wraz z ekipą rządzącą (służę przykładami). Jednak żaden rząd nie poświęci owych interesów dla ratowania Syrii, Ukrainy czy Polski. Podpisany dziś sojusz jutro może się okazać bezwartościowym świstkiem papieru. Sprzymierzeńcy pomagają na ogół wtedy, gdy leży to w ich interesie. Inaczej znajdą dziesiątki wytłumaczeń. Przeciętni Anglicy do dziś są przekonani, że w 1939 roku stanęli w obronie Polski – i dlatego zaatakował ich Hitler.

Uświadommy młodym ludziom: taki jest świat polityki. Oczywiście, są wyjątki, jak Gandhi czy Willy Brandt. Opowiadajmy o nich uczniom, nie żałujmy czasu. Niech nauczą się rozpoznawać takich polityków, niech w przyszłości na nich głosują. Ale też niech wiedzą: tylu ich, co kot napłakał.

A czy mówić, że dzisiejsza Polska też ma swoje interesy? Tak. Że zginęło za nie kilkudziesięciu naszych chłopaków w Iraku i Afganistanie? (Nikt mi nie powie, że wysłano ich tam w obronie zagrożonej ojczyzny). Tu podałbym zarówno wersję oficjalną, jak i swoją prywatną opinię. Młodzi ludzie mają prawo ją znać. Tak samo jak moją ocenę sensu powstania warszawskiego.

No proszę, od sierpnia 1944 roku doszedłem do rozterek naszych czasów. Nic dziwnego, wszak historia to magistra vitae, nauczycielka życia. Tylko… Czy czegoś nas nauczyła?

Tomasz Małkowski