Wyznam z pewnym zażenowaniem: nie umiem grać w piłkę. Żadną. Ani w nożną, ani w ręczną, ani w siatkową. W koszykówkę też nie. A przecież powinienem, w końcu przez 12 lat chodziłem na lekcje WF-u…

…doskonaliłem odbicia piłki sposobem dolnym i górnym, kopałem, rzucałem i do znudzenia powtarzałem dwutakt. W ogólniaku nauczyciel kazał nam go ćwiczyć podczas spaceru z dziewczyną: ona mówi o poezji, a ty hop! odbicie, w locie chwyt nieistniejącej piłki, lądowanie, wyskok, rzut do kosza. I tak przy każdej latarni.

Biję się w piersi: nie wykonałem polecenia. Pewnie dlatego nie nauczyłem się dwutaktu i do dziś nie lubię piłki w żadnej postaci.

Trzeba jednak uczciwie przyznać: szkoła zrobiła, co w jej mocy, by zniechęcić mnie do aktywności fizycznej. Lekcje były na ogół nudne bądź stresujące (sprawdzian!). Jeśli wciąż biegam i pływam, to dzięki trenerom żeglarstwa (które uprawiałem przez 7 lat). Pokazali mi, jaką frajdą może być sport.

A dziś? Raport NIK nie pozostawia złudzeń: rośnie odsetek niećwiczących. To już 15% w klasach 4–6 SP i 30% w szkołach ponadgimnazjalnych. (1)

Uczniowie narzekają na nudne lekcje: w kółko gry zespołowe i ćwiczenia gimnastyczne. A oni chcieliby biegać, tańczyć, pływać, uprawiać aerobik oraz aktywną turystykę, jeździć na łyżwach i na nartach… Nic z tego – a w najlepszym razie niewiele. Załatwiają więc sobie zwolnienia, po czym tyją lub krzywią kręgosłupy. Wg Ministerstwa Zdrowia około 10% uczniów cierpi na jedną bądź drugą przypadłość.

Program WF z Klasą ma zachęcić dzieciaki do ćwiczeń. Świetnie, brawo. Czy jednak mieści się on w systemie szkolnym? Przyjrzyjmy się dokumentowi obowiązującemu wszystkich nauczycieli WF-u: podstawie programowej wychowania fizycznego.

Wziąłem pod lupę II etap edukacyjny: klasy 4–6. (2) Dla porównania zajrzałem też do angielskiej podstawy – National Curriculum dla Key stage 2, tzn. dla dzieci w wieku 7–11 lat. (3) I co?

Zacznijmy od kraju nad Wisłą. Nie będę Państwa zanudzał szczegółami; kto lubi urzędowe dokumenty, z przyjemnością sobie przeczyta. Skupię się na treściach nauczania dotyczących aktywności ruchowej dzieci.

W ramach „treningu zdrowotnego” uczeń wykonuje „próbę wielobojową składającą się z biegu, skoku i rzutu”, a także „przewrót w przód z marszu”, „przewrót w tył” oraz „prosty układ gimnastyczny”. Mamy zatem ukochaną przez dzieci gimnastykę.

Teraz „sporty całego życia i wypoczynek”. Są tu trzy podpunkty. W pierwszym uczeń organizuje rówieśnikom grę ruchową, w trzecim omawia mądre zasady, a w drugim… Drugi zacytuję in extenso:

[Uczeń] „stosuje w grze: kozłowanie piłki w biegu ze zmianą kierunku ruchu, prowadzenie piłki w biegu ze zmianą kierunku ruchu, podanie piłki oburącz i jednorącz, rzut piłki do kosza, rzut i strzał piłki do bramki, odbicie piłki oburącz sposobem górnym”. Oto sporty całego życia.

Z innych form aktywności podstawa przewiduje uczestnictwo uczniów „w sportowych rozgrywkach klasowych” oraz taniec. I nic więcej? Nic.

Przeskoczmy za kanał La Manche. We wspomnianym National Curriculum z miejsca uderza mnie zdanie: Uczniowie „powinni lubić (enjoy) porozumiewanie się z innymi, współdziałanie i współzawodnictwo”. Jesteśmy w innej bajce.

Trochę jednak do naszej podobnej. Na zajęciach Physical Education dzieci mają się nauczyć biegania, skakania, rzucania i łapania (czegokolwiek, niekoniecznie piłki) oraz tańców. Tu jednak podobieństwa się kończą.

Uczniowie powinni rozwijać siłę, zręczność i równowagę „na przykład przez atletykę i gimnastykę”. Nie: przez, tylko: na przykład przez. Nauczyciel zadecyduje, przez co.

Dalej: powinni się uczyć rywalizacji sportowej w grach. Mogą to być „na przykład badminton, koszykówka, krykiet, piłka nożna, hokej, siatkówka, palant, tenis”. Ale niekoniecznie. Gry wybiera nauczyciel.

Angielscy uczniowie mają też brać udział w zajęciach „przygodowych” na świeżym powietrzu. Nie chodzi tu o grę „w nogę” na szkolnym boisku, lecz o wycieczki z mapą, podchody, zabawę w poszukiwanie skarbu itd. (4)

Czy wspomnieć o obowiązkowej w Anglii nauce pływania? Nie będę Państwa (i siebie) denerwował. Jak się ma basen w każdej mieścinie, to można nauczyć pływać każdego.

Czas na małe podsumowanie. Świat się zmienił: tysiące ludzi uprawiają sport. Każdy wybiera sobie, co chce – bieganie, wspinaczkę, skoki ze spadochronem… Tylko w szkole po staremu: gimnastyka i piłka. A jeśli ktoś nie lubi? Jakby autorzy podstawy programowej zawzięli się, żeby zniechęcić dzieci do sportu, a nauczycieli pozbawić inwencji.

Mamy dobre wzory, ale z nich nie korzystamy (po co, przecież wiemy lepiej). Czy naprawdę tak musi być?

1 NIK o wychowaniu fizycznym w szkołach

2 Podstawa programowa kształcenia ogólnego dla szkół podstawowych, s. 48–49

3 Physical education programmes of study: key stages 1 and 2. National curriculum in England

4 Outdoor and adventure activities 

Tomasz Małkowski