Pierwsza klasa gimnazjum. Nauczycielka nie radzi sobie z chłopakiem, który co rusz głupio komentuje jej słowa. – Powiedzcie mu coś, bo ja już nie mam siły – zwraca się w końcu do uczniów.

– Janek, przestań – mówi Zuzia. – Nikt nie wie, o co ci chodzi.

– Japa, śmieciu! – odpowiada Janek. To znaczy: zamknij buzię. Wyjaśniam, bo może nie wszyscy zetknęli się z tak elegancką formą konwersacji.

Nauczycielka interweniuje: – Janek, jeszcze jedna taka odzywka, a wylądujesz u dyrektora!

Chłopak milknie, lekcja przebiega bez zakłóceń. Zwycięstwo nauczycielki? Nie.

Janek uznał, że wizyta u dyrektora może mu zaszkodzić, więc przestał się stawiać. Mógł uznać inaczej (i być może w przyszłości tak zrobi). Na razie dał nauczkę klasie – w obecności nauczyciela znieważył koleżankę. I co? I nic. Nie musiał jej nawet przeprosić. Nikt mu już nie podskoczy, bo szkoła, a na pewno ta nauczycielka, nikogo przed nim nie chroni.

Inny przykład. Trzecia klasa gimnazjum, wrzesień. Chłopcy mają WF z nowym nauczycielem. Gdy każe im rozłożyć materace na gimnastykę, nikt się nie rusza.

– O co chodzi? – pyta wuefista.

– Chcemy grać w nogę na boisku.

– Powiedziałem: dziś jest gimnastyka.

– Nie bądź taki ważny – mówi jeden z uczniów.

Nauczyciel rzuca chłopaka na ścianę, chwyta za gardło i syczy w ucho: – Albo mnie przeprosisz, albo cię stąd wyniosą.

– Ryzykowałem – powiedział mi. – Gdyby uczeń doniósł, wyleciałbym z pracy. Ale jakbym nic nie zrobił, to w końcu założyliby mi kosz na głowę.

Uczeń przeprosił, chłopcy rozłożyli materace. Od tamtej pory nie ma z nimi problemów.

– Oni się boją tylko dwóch rzeczy – mówi mi nauczycielka gimnazjum pracująca z tzw. trudną młodzieżą. – Siły i ośmieszenia. Obie te rzeczy są zabronione. Jesteśmy bezradni i oni dobrze o tym wiedzą.

No właśnie. Co może nauczyciel? I jak jest przygotowywany do radzenia sobie z trudną klasą, zwłaszcza w gimnazjum?

Gdy lata temu studiowałem pedagogikę specjalną, nabiłem sobie głowę teoriami psychologicznymi i pedagogicznymi. Wszystkie okazały się niewarte funta kłaków, gdy moi podopieczni ze zaczęli demolować salę. Musiałem radzić sobie sam.

Zapytałem ostatnio absolwentkę kierunku pedagogicznego, czy miała zajęcia poświęcone utrzymaniu dyscypliny w klasie. – Nie, mieliśmy tylko psychologię rozwojową – odparła.

Przyszli nauczyciele nie są przygotowywani do próby sił, która czeka ich w klasie. Potem radzą sobie, jak umieją: jeden tak, drugi siak. Często wstydzą się pójść z problemem do dyrektora, by nie usłyszeć: „Proszę się bardziej postarać, ja sobie z uczniami radzę”. Prawda, wielu młodych ludzi czuje respekt przed władzą. Sęk w tym, że zwykły belfer szacunku nie budzi. Co ma zrobić, gdy uczniowie mają go gdzieś, a nie boją się kar, bo im na niczym nie zależy?

We wspomnianym gimnazjum z trudną młodzieżą nauczyciele, gdy potrzebują wsparcia, dyskretnie puszczają sobie sygnały na komórki. W klasie pojawia się wtedy kolega czy koleżanka i zajmuje się delikwentem, który rozwala lekcję.

Świetnie, ale… W tymże gimnazjum jest ogromna rotacja kadry. Nauczyciele nie wytrzymują; odchodzą do innych szkół czy zawodów. Bo stres zbyt duży – zresztą nie tylko tam i nie tylko u nas. Do bawarskiej kliniki psychiatrycznej w Prien co roku zgłasza się 400–500 nauczycieli cierpiących na depresję lub stany lękowe. Dla porównania: policjanci, druga co do liczebności grupa zawodowa w klinice, to rocznie około 100 osób. (1)

Żadna pociecha, że za miedzą też niewesoło. Potrzebujemy nowych rozwiązań systemowych, bo obecne są niewystarczające. Wcale nie chcę przez to powiedzieć, że młodzież jest zła. To raczej my, dorośli, nie zawsze umiemy do niej dotrzeć. Czy nie czas już na burzę mózgów: Co zrobić, by to zmienić?

1 Wenn Lehrer an ihrem Beruf zerbrechen

Tomasz Małkowski