Pewnego razu spóźniłem się na zebranie rodziców. A może nawet nie tyle się spóźniłem, co przed moim przyjściem zaczęła się już jego nieformalna część. Mamy dyskutowały z wychowawczynią o czymś, czego na początku nie złapałem, bo do moich spóźnionych uszu dotarła w całości tylko odpowiedź nauczycielki: „Ale nie martwcie się panie, my będziemy pamiętać, że z trzech szóstek i z plusa wychodzi na koniec roku szóstka”. „A co innego mogłoby wyjść?” – wyrwało mi się. I wtedy się dowiedziałem.

W szkole, o której mówię, działa dziennik elektroniczny, w którym ocenom zostały przypisane odpowiednie wagi. To jasne – waga szóstki za zadanie domowe jest mniejsza niż za klasówkę z całego działu. Dziennik sam oblicza średnią, mając na względzie wagę nadaną ocenom.

Ciekawostkę stanowi rozwiązanie kwestii aktywności na lekcjach za pomocą przyznawanych plusów. Trzy uzyskane plusy stają się szóstką z dość pokaźną wagą. Aby system mógł działać sam i zliczać plusy, zaprogramowano go tak, że sumę finalnej szóstki rozdzielono między trzy składające się na nią plusy i każdemu przypisano wartość 2 zliczaną do średniej. 3 x 2 = 6, zgodnie zresztą z bezbłędnym rozumowaniem matematycznym. Również zgodnie z tym rozumowaniem dziennik elektroniczny zlicza średnią z 6, 6, 6 oraz plusa (czyli 2) jako 20 : 4 = 5 (dla uproszczenia podaję przykład ocen o tej samej wadze). Uczeń, który był trochę aktywny i uzyskał tylko jednego plusa w semestrze dostaje w ten sposób ocenę obniżoną przez dziennik elektroniczny o jeden stopień! Podobnie zresztą jak uczeń bardzo aktywny, który uzyskał w semestrze cztery plusy, bo za trzy pierwsze system policzył mu ocenę 6, a za ostatni – ocenę 2. I o tym właśnie mówiła wychowawczyni, uspokajając nas, czyli „panie” obecne na zebraniu. Uspokajała całkiem szczerze, dziwiąc się trochę, że protestujemy – przecież to nauczyciel wystawia ocenę końcową, a nie system! Póki co – pomyślałem złowieszczo.

Przeżyłem w swoim życiu dwa poważne kryzysy zaufania do systemu komputerowego. Pierwszy pod koniec lat 90. na poczcie, kiedy zobaczyłem w okienku obsługowym wywieszoną kartkę z napisem „Z powodu wdrożenia systemu komputerowego obsługa klientów będzie wydłużona”. Drugi – na tym feralnym zebraniu rodziców.

Jednak po zastanowieniu stwierdzam, że o tamtym pierwszym kryzysie mogę zapomnieć, bo przecież spowodowany był wprowadzeniem czegoś nowego i jeszcze nieprzećwiczonego. Kartkę zaś napisał ktoś, kto troszczył się o cierpliwość klientów. Obecnie taka kartka nie byłaby już potrzebna, bo wszyscy zdążyli się przyzwyczaić, że co prawda komputery upraszczają trudne sprawy, ale bardzo komplikują łatwe.

Drugi kryzys jest znacznie poważniejszy, bo pokazuje, że zawsze ktoś gdzieś (i z dowolnego powodu) może zawiesić zdrowy rozsądek, zastępując go „systemem”. A system, posługując się prawidłowym algorytmem, będzie najzwyczajniej w świecie głupi. Ale czy system może być głupi? Przecież oblicza tak, jak go zaprogramowano.