Szkoła podstawowa w dużej aglomeracji miejskiej na północy Polski. Chłopcy z siódmej klasy przebierają się w szatni po lekcji WF-u. Trzeba się spieszyć, bo przerwa krótka, a zaraz zaczyna się historia. Ale chłopcy gadają, przedrzeźniają się, ktoś kogoś szturchnie. Jak to dzieciaki. Nieoczekiwanie rozmowa schodzi na temat Żydów. Jeden z uczniów mówi spokojnie i bez emocji: Hitler słusznie zabijał Żydów, bo byli jebanymi w pizdę złodziejami.

Świadkiem tego zdarzenia jest mój starszy syn. Zbulwersowany tym, co usłyszał, próbuje jakoś oponować. – Co tym masz przeciwko Żydom? – pyta. Ale odpowiada mu rechot, ktoś rzuca jakieś wyzwiska. Chłopcy wychodzą z szatni i idą na kolejną lekcję…

Reagować i to natychmiast chce moja żona. Zaczyna pisać e-maila do wychowawczyni i do dyrektorki szkoły:

Co się dzieje w naszym kraju, wiemy aż za dobrze z telewizji. Reaktywacja ruchów faszystowskich, czczenie Hitlera, palenie kukły Żyda w publicznym miejscu, otwarte głoszenie poglądów antysemickich… Nie są to jednak tylko – jak się okazuje – problemy „gdzieś tam w Polsce”, daleko od nas. Takie poglądy muszą reprezentować niektórzy rodzice z naszej klasy! Bo jeśli nie oni, to skąd dzieci by je miały? Wszak dzieci wynoszą – w dużej mierze – poglądy z domu, prawda?

Mam nadzieję, że to nie zostanie zostawione ot tak sobie. Że spotka się z reakcją pani wychowawczyni, pani pedagog, pani dyrektor. Że szkoła nie wypuści za nieco ponad rok ucznia, który ma tak ukształtowane poglądy.

Ale na wysłanie listu i nadanie biegu sprawie nie zgadza się nasz syn. Antek nie należy raczej do osób, które boją się przeciwstawić grupie. W wielu sprawach ma własne zdanie i specjalnie mu nie zależy, aby to zdanie ktoś podzielał. Ale w tym wypadku ma opory. Reforma edukacji doprowadziła do tego, że jego dawna klasa się w zasadzie rozsypała. Dzieciaki, które znał od czasów przedszkolnych, poprzenosiły się do innych szkół. Jego klasę – czyli tych kilku niedobitków, którzy w niej zostali – dołączono do innych dzieci. I to dogadywanie się z nowymi uczniami nie zawsze jest łatwe, mówiąc delikatnie. Można na przykład zostać wyśmianym za czytanie w czasie przerwy książki, bo przecież czytanie to głupota i obciach. Antek boi się, że jeśli wyjdzie na jaw, że to on „zadenuncjował” klasowego antysemitę – nie będzie miał w tej klasie życia.

Cóż… Trudno przymuszać do odwagi cywilnej swoje dziecko. Ale być może, zastanawiamy się z żoną, takie „klasyczne” uporanie się z tą sytuacją nie ma specjalnie sensu. Pewnie pani dyrektor wezwałaby chłopca na dywanik i powiedziała, że tak nie wolno mówić. Pani wychowawczyni wpisałaby mu uwagę. I wezwałaby do szkoły rodziców, którzy być może nawet udaliby, że są przejęci karygodną odzywką swojego dziecka, ale po przyjściu do domu, już w drzwiach rzuciliby nienawistną uwagę o Żydach mających kontrolę nad polskim systemem oświaty (obym się w stosunku do rodziców mylił).

Tak się pewnie z tym walczyć nie da. Tym bardziej że w przestrzeni publicznej jest coraz większe przyzwolenie na głoszenie antysemickich poglądów. Żeby przywołać tylko tweeta prawicowego publicysty Rafała Ziemkiewicza, który napisał: Przez wiele lat przekonywałem rodaków, że powinniśmy Izrael wspierać. Dziś przez paru głupich względnie chciwych parchów czuję się z tym jak palant.

To, co jeszcze nie tak dawno było niedopuszczalne (polityczna poprawność nie pozwalała nam przecież na pełną ekspresję naszej narodowej dumy), teraz jest pochwalane. I zapewne w domach piąto-, szósto- czy siódmoklasistów będzie padać coraz więcej nienawistnych uwag o innych nacjach, nie tylko o Żydach. Także o Niemcach, Ukraińcach, Rosjanach, Syryjczykach (którzy chcą nas przecież zislamizować, a następnie wysadzić w powietrze) i o Belgach (zwłaszcza tych mieszkających w Brukseli). Dzieci będą potem przynosić poglądy swoich rodziców do szkoły i wygłaszać je w szatniach po lekcjach WF-u. Na dywanik do pani dyrektor trzeba się będzie pewnie zapisywać z wielomiesięcznym wyprzedzeniem…

Więc jak sobie z tym radzić? Jak skutecznie reagować na tego typu nienawistne i karygodne odzywki?

Może należałoby podkreślać (nie tylko na lekcjach wychowawczych), że różnorodność jest wartością, nie zagrożeniem. Że Inny nie musi być groźnym Obcym. Że sporo osób żydowskiego pochodzenia, tych Innych (którzy za takich wcale nie chcieli być uważani), przyczyniło się do rozwoju polskiej kultury i nauki, żeby wymienić tylko niektórych pisarzy (Juliana Tuwima, Bolesława Leśmiana, Brunona Schulza, Juliana Stryjkowskiego), matematyków (Stanisława Ulama, Hugona Steinhausa) czy filozofów (Zygmunta Baumana).

Dobre sobie, ktoś zaraz powie. Chłopak z siódmej klasy, który czytanie uważa za stratę czasu, a w rozmowie z kolegami klnie tak, że niejeden szewc spłoniłby się rumieńcem, akurat zainteresuje się wyrafinowaną prozą Brunona Schulza? I dzięki temu zmieni swój stosunek do Żydów?

To może należy zapraszać Innych na lekcje? Rozmowa z rówieśnikami z Izraela, Niemiec, Rosji, Szwecji czy Czech uświadomiłaby młodym Polakom, że ich koledzy niczym się od nich nie różnią. Że mają być może podobne zainteresowania i pasje. Że tak samo nie przepadają (a może przepadają?) za lekcjami matematyki. Że też uwielbiają jeździć na rowerach. Że słuchają tych samych zespołów muzycznych. Że również nie lubią warzywnych surówek, ale za to z miłą chęcią jedzą pizzę. Że w żadnym wypadku nie zasługują na naszą nienawiść i wrogość tylko dlatego, że nie mieszkają w kraju nad Wisłą. Że kontakt z nimi może być dla nas szansą, aby się czegoś nowego dowiedzieć o świecie. Że ten kontakt może nas wzbogacić, a nie zubożyć.

A może poświęcić jakąś godzinę wychowawczą na zapoznanie się z krajami zamieszkałymi przez naszych sąsiadów? Dzieci same mogłyby zebrać informacje, np. o znanych zespołach muzycznych z tych krajów, o potrawach kulinarnych, czy też o słynnych piłkarzach. Jeśli zaangażują się osobiście w poznanie jakiegoś kraju i jego mieszkańców, nie będą potem opisywać ich za pomocą krzywdzących stereotypów.

Prof. Marian Turski, znakomity historyk (żydowskiego pochodzenia) powiedział ostatnio w wywiadzie dla „Gazety Wyborczej”, że demony nienawiści wypuszcza się bardzo łatwo, w ciągu paru sekund. Z wepchnięciem ich z powrotem do butelki jest już problem. To zajmuje sporo czasu.

Ale trzeba próbować. Dlatego zamierzamy poruszyć z żoną ten problem na najbliższej wywiadówce.

Paweł Mazur