Kiedyś, kiedy się zbliżał koniec lekcji i padało sakramentalne „praca domowa”, zwykle słyszałam albo jęk, albo błaganie „tylko niedużo”. Te objawy niechęci szybko zmusiły mnie do refleksji. Jak szkoła (polska szkoła) szkołą, tak były w niej prace domowe. Jednak dla mnie – młodego wówczas nauczyciela – zaczęły się schody myślowe i wyrzuty sumienia. Zadawać czy nie zadawać? Oto jak wyglądała ta sytuacja na przestrzeni lat.

Nigdy nie szalałam z zadawaniem prac domowych. Z prostego powodu. Zwykle zapominałam je sprawdzić lub po prostu nie miałam na to czasu. Zawsze jednak miotały mną z tego powodu wyrzuty sumienia. Aż do chwili, gdy olśniła mnie myśl, że może praca domowa nie jest w końcu taka potrzebna.

Od kilku lat zadaję tylko to, co niemożliwe do wykonania w klasie. Tak organizuję tok lekcji, żeby zdążyć wszystko omówić i powtórzyć. Nie dręczy mnie myśl, że czegoś nie uda mi się z uczniami przerobić. Spokojnie doszłam do wniosku, że nie muszę omawiać 88 tekstów po tzw. łepkach, a mogę tylko 44. Powoli i dokładnie.

Poza szkołą moi uczniowie czytają lektury – te dłuższe. Od dawna formy krótkie czytam na lekcji. Mam dzięki temu pewność, że tekst został przyswojony. Może tylko obił się o uszy, bo nie ma stuprocentowej pewności co do jego odbioru, ale zawsze prawdopodobieństwo znajomości treści jest większe.

W domu uczniowie piszą też dłuższe prace pisemne. Decyzja na temat tego, czy Wokulski był przysłowiowym już romantykiem czy pozytywistą, czy udowodnienie, że Słowacki wielkim poetą był, wymaga jednak chwili zadumy i zastanowienia.

Jest jeden rodzaj prac domowych, który moi uczniowie lubią. Prawdopodobnie dlatego, że jest bardzo krótki i szybki w realizacji, a co najważniejsze – z wykorzystaniem naturalnego środowiska ucznia, czyli Internetu. Od dawna każda moja klasa posiada zamkniętą grupę na Facebooku, która służy do różnych celów. Jednym z nich są prace domowe. Zwykle polegają na wyszukaniu jakiegoś materiału graficznego. Proszę na przykład uczniów, aby wstawiali plakaty do „Balladyny”. Oczywiście ściśle określam czas wykonania zadania, kolejność pojawiania się postów. To, że prace nie mogą się powtarzać, jest dla uczniów oczywistością. Zgromadzony materiał omawiamy wspólnie na następnej lekcji (i naprawdę nie żal mi czasu na sprawdzanie takiej pracy domowej). Analizujemy symbolikę, mamy czas na zajęcie się każdym szczegółem, z analizą formalną plakatu jako takiego włącznie. Lekcja taka zwykle jest lekcją wprowadzającą lub podsumowującą dane zagadnienie. Podobną pracę domową wykonują uczniowie przy okazji omawiania „Małego Księcia”. Tu na warsztat bierzemy jednak nie plakaty, ale okładki książek. Naprawdę wiele da się z nich wyczytać.

Rozumiem innych nauczycieli twierdzących, że praca domowa pozwala utrwalić zdobyte na lekcji umiejętności. Rzetelnie i samodzielnie zrobione – pewnie tak. Ale jak to wygląda w rzeczywistości, wiemy – ściąga.pl i zadane.pl są znane każdemu starszemu uczniowi, korzystanie z nich jest nagminne. Z nauką ma to niewiele wspólnego, żeby nie powiedzieć, że nic. Podobnie sprawa ma się z pracami pisemnymi. Te co bardziej popularne są kompilacją tego, co dzieci znajdą w Internecie, a rola nauczyciela sprowadza się wówczas do roli śledczego. Ot, zabawa w to, kto kogo przechytrzy.

Osobiście szkoda mi czasu na śledzenie tych wątpliwych źródeł informacji. Wolę nie zadawać prac domowych, dać uczniowi odpocząć w domu i zrelaksowanego przywitać na kolejnych zajęciach.

Dziś problemem prac domowych zajmuje się niejeden rzecznik i niejeden rodzic. Rzeczywiście, jeśli dziecko jest mało samodzielne, praca domowa zajmuje czas całej rodziny. Obserwując swoje dziecko, widzę, że jeśli z każdego przedmiotu zadane jest małe zadanko, to czas spędzony przy lekcjach potrafi być znaczny. Rozmawiając z rodzicami, często słyszę narzekania, a nawet widzę łzy, kiedy okazuje się, że cały czas wolny rodziny kręci się wokół prac domowych. Taka przypadłość szkolna na pewno nie zachęca ucznia do czerpania przyjemności z nauki.

I ostatnia rzecz – dobra zmiana. Na razie wykańcza czasowo klasy siódme. W mojej szkole uczniowie tychże mają po 7, 8 lekcji dziennie. Jeśli dojeżdżają do szkoły, wracają z niej około 16.30. Odpoczywają i dalej idą do pracy. Tak, tak. Do pracy. Czy dorosły pracuje w domu po swojej pracy? Chyba tylko nauczyciel. I też nadmiar nie wychodzi mu na dobre.

Czy możliwa jest szkoła bez prac domowych? Według mnie nie do końca, ale znaczne ich ograniczenie zdecydowanie wpływa na stosunek dzieci do nauki i atmosferę na lekcji, nie ujmując niczego z poziomu nauczania, o który tak często się boimy.

Joanna Hulanicka